Nihonjinron

Co boli Japonię? - część II

Dziś, 1 maja, obchodzimy 5. rocznicę wejścia Polski do Unii Europejskiej. Członkostwo w wielkiej europejskiej rodzinie przyniosło Polsce same korzyści, dość powiedzieć, że trwają w Polsce inwestycje za ponad 120 mld zł z unijnych dotacji, a to ledwo połowa tego, co otrzyma z Brukseli nasz kraj. Jeśli dodać do tego coraz bardziej znaczącą pozycję Polski na arenie międzynarodowej (zainicjowanie Partnerstwa Wschodniego, korzystne dla nas ustalenia w ramach pakietu klimatycznego, budowa i modernizacja ponad 700 km autostrad i dróg ekspesowych), to widać, że nasz kraj zmienia się dzięki UE na lepsze. I tym samym jest nadzieja na to, że zjawisko naszego jakże tradycyjnego "polskiego narzekania" zacznie zanikać. W tym momencie warto zastanowić się nad palącym problemem japońskiego kompleksu niższości. To poważne zjawisko, towarzyszące Japończykom od wieków, będące motorem ich podbojów w przeszłości i obecnego nacjonalizmu. Co za tym wszystkim stoi? Nihonjinron.

Nihonjinron (teoria japońskości) to agresywne teksty, mające dowieść, że Japończycy są w jakiś sposób lepsi od innych narodów. Dowiadujemy się np. że Japończycy uczą się języka prawą stroną mózgu, co oznacza, że ich mózgi są wyjątkowe i przewyższają inne. Z pewnością żaden naród na świecie nie ma tak rozwiniętej literatury wychwalającej jego własne zalety.
Chińczycy nie rozpowszechniają drukiem odpowiedników teorii japońskości, dzięki czemu na sinologii w przeciwieństwie do japonistyki panuje swobodna atmosfera. Mało prawdopodobnym jest spotkanie z próbą przekonywania o wyższości Chin nad innymi krajami. Niemniej, jak to wynika z samej nazwy Zhongguo (Państwo Środka), Chińczycy są przeświadczeni, że ich kraj leży w centrum świata. Aż do niedawna Chiny użyczały swej kultury krajom sąsiednim jak Wietnam, Korea i Japonia, ale nie uzyskiwały niczego w zamian; w praktyce jedyną rzeczą, jaka kiedykolwiek przyszła z Japonii do Chin, był składany wachlarz. W rezultacie Chińczycy przyjmują swą wyższość jako rzecz samą przez się zrozumiałą. Jest jak powietrze, którym oddychają, nie ma więc potrzeby udowadniać jej ani sobie, ani innym.
Japonia natomiast zawsze karmiła się kulturalnym importem z obcych krajów i Japończyków głęboko w duszy prześladuje niepewność co do ich tożsamości kulturowej. Cóż można nazwać prawdziwie japońskim, skoro prawie wszystko co jest coś warte od zen po system pisania przyszło z Chin lub Korei? Ludziom nieustannie przypomina się o stosunkach wyższości i niższości; choćby przez sformułowania grzecznościowe. Ten sposób myślenie przeszedł w nawyk i Japończycy nie zaznają spokoju, póki nie ustalą miejsca w hierarchii również dla krajów. Jest rzeczą oczywistą, że Japonia musi znajdować się na szczycie piramidy, i stąd zrodziły się agresywne teorie japońskości.

Z "teoriami japońskości" stykają się wszyscy obcokrajowcy będący w Japonii czy też studiujący japonistykę. Związanym z tym problemem jest również zjawisko daleko zaawansowanego hierarchizmu w japońskim społeczeństwie, czego efektem są rzesze dorosłych Japończyków nie mających żadnych przyjaciół. Jest to wynik wysokiego sformalizowania relacji międzyludzkich w Japonii, każącego mieć wątpliwości co do wszelkich oznak sympatii z strony innych ludzi i ukrywania własnego zdania. To zaprogramowanie ludzi na przeciętność odbiera im możliwość czerpania radości się z kontaktów międzyludzkich, o czym mówi wielu Japończyków, którzy wyemigrowali z Japonii do Europy czy USA. W ten sposób zdystansowani, chłodni Japończycy stanowią zupełne przeciwieństwio radosnych, otwartych na świat i bardzo życzliwych Chińczyków. Ta różnica w podejściu do życia obywateli tych dwóch nacji zaskakuje, tymbardziej te osoby, które nie były świadome różnic społecznych, jakie panują na azjatyckim kontynencie.

David