Zwieńczenie kurchanu ze stellą

Wieś Leśno jest w środowisku archeologów z Polski i zagranicy bardzo znanym stanowiskiem archeologicznym. Przez ponad ćwierć wieku archeolodzy odkrywali przeszłość leśnieńskiej ziemi, której walory dostrzegli już 3000 lat temu pierwsi mieszkańcy Leśna - ludność kultury łużyckiej. Później, liczne dowody swego pobytu pozostawiła tutaj ludność kultury pomorskiej, a najbardziej wpisała się w krajobraz kulturowy tej ziemi, ludność kultury wielbarskiej, utożsamiana przez archeologów ze skandynawskimi Gotami. Najciekawszymi zachowanymi zabytkami są: cmentarzysko z kręgami kamiennymi, położone w lesie na południe od jeziora Leśno Dolne. Pierwszym i największym na cmentarzysku kurhanem o 26-metrowej średnicy jest ten z kręgiem kamiennym i stelą o cechach antropomorficznych, ustawioną na jego szczycie. Ustawienie co najmniej jednej steli w centrum kręgu oznaczało miejsce dla naczelnika plemienia lub czarownika. Być może pochówek tego drugiego odkryli archeolodzy, kiedy w trakcie badań w Leśnie natrafili na nietypowe i rzadko spotykane na Pomorzu wyposażenie grobu, składające się z bogato dekorowanego pasa, rogów do picia, uchodzących za naczynia o charakterze obrzędowym, żelaznego sztyletu w pochwie, osełki, kamienia do krzesania ognia i maleńkiej esowatej klamerki . Kręgi, wieńce i wielkie kamienne stele były prawdopodobnie kręgami sędziowskimi, w których rozsądzano zwykłe, codzienne zatargi i spory. Mogły być miejscami "tingów", wieców ludności, omawiającej ważne dla plemienia kwestie, np. relacje zwiadowców "exploratori" poszukujących dróg do wędrówki lub miejsc do osiedlenia. Docierali oni nieraz do bardzo odległych stron, o czym świadczą zabytki z jednego z leśnieńskich grobów: srebrna moneta celtycka z terenu Słowacji i amulet w kształcie skarabeusza znad Morza śródziemnego. Ludność gocka stosowała przede wszystkim pochówki w formie kurhanu z nasypem ziemnym otoczonym obstawą kamienną lub kurhanu bez dodatkowych konstrukcji oraz wieńce kamienne. Prawdopodobnie ludność gocka budowała kręgi dla uczczenia ważnych dla wspólnoty świąt i obrzędów. Umieszczanie wieńców kamiennych dookoła kurhanów mogło przedstawiać wyraz silnej więzi duchowej społeczności ze zmarłymi przodkami, którzy w ten sposób byli zawsze obecni w życiu wspólnoty