Bierutów (Bernstadt)...

Alexander Friedrich Wilhelm Duncker (1813-1897)...

Bierutów (Bernstadt) Pałac - litografia.

Zapraszamy do Pałacu Bielawa, w którym tradycja i klasyczne piękno łączą się z najnowszymi standardami.

Dwór w Bielawie jest najcenniejszym zabytkiem miasta i wpisany jest do rejestru zabytków architektury pod nr A/3708/716. Wzniesiony został przez ówczesnego feudalnego właściciela Dolnej Bielawy i Ostroszowic, Joachima von Netz, w 1598 roku jako dwór obronny, w czasie panowania na Śląsku austriackich Habsburgów. Budowę zamku zapewne obserwował jeden z pierwszych ewangelickich duchownych Zacharias Zappius (Zappe), urodzony w 1572 roku (zmarł w 1625 roku). Zaprosił go do Bielawy Joachim von Netz, .

Historia. Wzniesiony został przez dawnego feudalnego właściciela Bielawy i Ostroszowic, Joachima von Netz w 1598 roku. Budowla wzniesiona w formie późnego renesansu, miała charakter dworu obronnego.

Kolejni właściciele: Krzysztof von Netz Barbara ...

Rozpoczęcie budowy: 1598

Pierwszy właściciel: Joachim von Netz

Bierutów i (do roku 1945 niem. Bernstadt in Schlesien)  miasto w województwie dolnośląskim, w aglomeracji wrocławskiej, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bierutów. Historycznie i geograficznie leży na Dolnym Śląsku.

W latach 19751998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

W dokumentach zostały zapisane następujące nazwy miasta z poszczególnych lat: Legnitz (1255), Forstenwald (1266), ante civitatem Beroldi (1268), in civitate Beroldi (1269), Beroldestat (1288), Berodestat (1288), Ligniten (1295), Bernstadt (1329), Berolstadt (ok. 1300), Bernstad (1419), Bernstat (1579), Bernstadt, Bierutow, Bierutowa (1781), Bierutów, Bernstadt (1880).

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 12951305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Lignite. W 1326 roku istniała w Bierutowie szkoła wspomniana w bulli papieża Jana XXII, jej rektorem był Stefan z Aleksandrowic. Miasto w bulli zostało wymienione jako Beroldi. W 1750 roku nazwa Bierutów wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska.

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Bernstadt oraz polską Bierutow[16]. Statystyczny opis Królestwa Prus z 1837 r. notuje Bernstadt (poln. Berutowa). Polską nazwę Bierutów oraz niemiecką Bernstadt w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa, a także w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku.

Do 1945 r. stosowano niemiecką nazwę Bernstadt in Schlesien. W 1946 r. ustalono urzędowo polską nazwę Bierutów.

Niemiecka nazwa pochodzi od imienia Bernhard, którego formą skróconą był Berold, Berol, Bern. Do niego został dodany przyrostek -stadt (miasto). Wanda Makula-Kosek wskazuje, że nazwa miasta została spolszczona jako Bierutów już XVIII wieku. Jednak Stanisław Rospond wskazywał na wcześniejszy polski tekst z 1561 r., gdzie użyto wyrażenia przed Bieruthowem.

Historia

Pierwotna nazwa osady Lignica w akcie lokacyjnym z 1266 r. zmieniona została na Fürstenwald. Ta jednak nie przyjęła się i miasto występowało w dokumentach jako Beroldi villa, civitas Beroldi, Beroldestadt, Berolstadt, Berolstat, Bernhardsdorf. Od XIV w. w użycie weszła nazwa Bernstadt, Bernstad oraz jej spolszczenie Bierutów i Bierutowa. Nazwa miasta wywodzi się od zniekształconego brzmienia nazwiska jego rzekomego właściciela (comes Beroldus), w niektórych publikacjach identyfikowanego z margrabią Bertholdem, ojcem św. Jadwigi Księżnej Śląskiej.

Najstarsze osadnictwo na terenie Miasta i Gminy Bierutów stwierdzono na podstawie znalezisk archeologicznych na północ od wsi Jemielna, sięga ono II okresu epoki brązu. Odkryto osadę kultury unietyckiej z ok. 1200 lat p.n.e. Kolejnymi są znaleziska z epoki żelaza, najstarsze z okresu halshtackiego i lateńskiego, a więc z czasów 650 lat p.n.e. do początku n.e., odkryte w Bierutowie i Solnikach Małych. Częstsze są ślady wytopu rud darniowych z czasów średniowiecza wzdłuż doliny Widawy, już z początków państwa Piastów.

Miasto rozwinęło się z istniejącej prawdopodobnie od I połowy XIII w. osady leżącej na ważnej trasie handlowej Wrocław-Kraków. Najstarsza wzmianka źródłowa dotycząca Bierutowa pochodzi z 1214 r. i wymienia osadę targową z kościołem. Pierwsza, nieudana lokacja na prawie niemieckim miała miejsce przypuszczalnie ok. 1250 r. Ponowna, na prawie frankońskim, dokonana została w 1266 r. przez księcia Henryka III wrocławskiego i stanowiła zapewne uprawomocnienie istniejącego już założenia urbanistycznego. Pierwszą osadą z terenu gminy wzmiankowaną w dokumentach historycznych była wieś Gorzesław 1230 r., a następnie Solniki  1245 r. i Bierutów  1250 r. W dokumencie lokacyjnym księcia wrocławskiego Henryka III wystawionego dla Wilhelma z Dzierżoniowa (późniejszego pierwszego wójta dziedzicznego Bierutowa), wymieniono poza Bierutowem następujące wsie: Gorzesław, Jemielna, Solniki, Stronię i Wabienice. W 1294 r. miasto i okoliczne ziemie przeszły we władanie Henryka III głogowskiego.

Po Henryku III Białym władał Bierutowem Henryk IV Prawy (Probus), po którym podstępem przejął ziemię wrocławską Henryk V Gruby. Jednak już w cztery lata później (1294) został on zmuszony do zwrotu części zagarniętego księstwa Henrykowi Głogowskiemu, któremu przypadła ziemia oleśnicka wraz z Bierutowem. Po śmierci tego ostatniego (1309) powstało Księstwo Oleśnickie, w którego obszar weszły dwa miasta: Bierutów i Namysłów. Początkowo, na skutek dalszego rozdrobnienia nastąpił jego dalszy podział  na część oleśnicką z księciem Bolesławem i namysłowską pod rządami Konrada I. Zjednoczenie księstwa nastąpiło już w 1320 roku, zaraz po śmierci Bolesława. Bierutów dysponowało wówczas ok. 12 ha ziemi i stanowiło dość regularny prostokąt, otoczony drewniano-ziemnymi umocnieniami.

Położenie przy szlaku komunikacyjnym powodowało konieczność rozbudowy centrum handlowego miasta  forum. Otaczały go drewniane domy, kryte trzciną i gontem. Rozkład architektoniczny miasta zgodny był z kierunkami geograficznymi. W centrum miasta znajdowały się także jatki mięsne, a także ławy rzemieślnicze i kupieckie. Umiejscowione były one na zapleczach domostw. Z zabudowań tego okresu wyróżniała się drewniana kaplica kryta gontem.

Przywileje lokacyjne przyciągały kupców i rzemieślników. Zwolnieni oni byli przez pewien okres ze świadczeń i mieli gwarantowane bezpieczeństwo. Od chłopów nie pobierano natomiast opłat i świadczeń feudalnych. Do miasta przybyli więc nowi osadnicy. Rosła automatycznie liczba jatek i ław kupieckich. Z powodu braku źródeł nie można nawet w przybliżeniu określić liczby mieszkańców w tym okresie.

Za panowania Konrada I powstał także najprawdopodobniej zamek bierutowski. Ścisłej daty nie można jednak, na podstawie dostępnych źródeł, obecnie ustalić. Przybliżenie jest jednak dość precyzyjne i niektóre źródła podają rok 1323 jako datę powstania zamku. O liczbie ludności w tym okresie można niewiele powiedzieć. Pewne przypuszczenia można jedynie wysunąć na podstawie istniejących na początku XIV w. 13 ław mięsnych, 10 chlebowych i 2 obuwniczych. Ta duża liczba piekarzy i rzeźników pozwala sądzić (z dużym przybliżeniem) iż w mieście zamieszkiwało wówczas ok. 600 osób. Rzemieślnicy ci, zwolnieni od wszelkich służb i opłat w marcu 1323 roku przez księcia Konrada (najprawdopodobniej po pożarze jaki miał miejsce w tym roku), zakładali pierwsze cechy. Miało to na celu położenie nacisku na produkcję wyrobów lepszej jakości, a także stabilizację cen, utrzymywanie dobrych obyczajów i porządku. Cechy rzemieślnicze miały ponadto za zadanie lepiej zabezpieczyć miasto w przypadku napadu lub najazdu (podobnie jak i w innych miastach w tamtym okresie). Miały też lepszą możliwość wyjednania u księcia określonych przywilejów, co skrzętnie czyniły.

Kolejne prawa nadał miastu następca Konrada  Bolesław. Na ich mocy starszyzna mogła z mistrzami rzemieślniczymi wybierać nowych radnych i nową radę cechu, bez ingerencji księcia. Wkrótce (w 1333) Bierutów otrzymał prawo karania wszystkich przestępców i złoczyńców bez względu na zajmowane przez nich stanowiska czy stan majątkowy. Przywilej ten świadczył o częstych najazdach na miasto i wielu niebezpieczeństwach ówczesnego dnia codziennego. W tym też okresie powstała łaźnia miejska, która przyczyniła się do podniesienia stanu higieny w mieście. Podstawowym zajęciem mieszkańców w XIV i XV wieku było rolnictwo i rybołówstwo. Głównymi roślinami uprawianymi w okolicy miasta były: chmiel, pszenica, jęczmień, żyto, owies, len oraz groch, bób i soczewica. Istniały także sady owocowe oraz co najmniej trzy młyny. Rybołówstwem zajmowano się na rzekach i stawach przy młynach.

W 1339 roku książę Bolesław wraz z synami Wacławem i Ludwikiem sprzedał Bierutów księciu oleśnickiemu Konradowi I. Jego sy