Zawichost...

Zawichost...

HISTORIA GMINY ZAWICHOST

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z ok. 1148 roku. Zawichost był grodem kasztelańskim i osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę. Od końca XII w. był siedzibą archidiakonatu.

W 1205 w bitwie pod Zawichostem, książęta Leszek Biały i Konrad Mazowiecki pokonali wojska księcia halickiego Romana, który w czasie tej bitwy poległ.

Dokładna data nadania Zawichostowi praw miejskich nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło

to przed rokiem 1255. Zawichost był niszczony podczas kolejnych najazdów tatarskich w 1241, 1259 i 1500. Miasto jednak szybko odbudowywało się po klęskach.

W 1257 roku książę Bolesław Wstydliwy nadał miastu oraz 25 okolicznych miejscowości założonemu w Zawichoście klasztorowi klarysek przywilej lokacyjny. Przywilej lokacyjny nadawał Zawichostowi 44 łany, jako uposażenie, a także prawo do odbywania targów, warzenia piwa i pobierania cła od miedzi i ołowiu spławianych Wisłą. Od XIV w. Zawichost był miastem królewskim i siedzibą starostwa niegrodowego. Za panowania Kazimierza Wielkiego klasztor został umocniony. Król wybudował tu także obronny zamek, który miał strzec przeprawy przez Wisłę. Zawichost miał w tym czasie 540 mieszkańców.

Największy rozkwit miasta przypadł w wieki XV i XVI. Zawichost położony był w tym czasie na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Litwę i Ruś. Miasto korzystało z ceł pobieranych od towarów spławianych na Wiśle. Rozwijało się rzemiosło (m.in. piwowarstwo). W 1564 w mieście znajdował się ratusz, łaźnia, słodownia, 4 jatki rzeźnicze oraz 126 domów.

Zawichost został zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1655 roku i najazdu Rakoczego w 1657 roku. Najeźdźcy spalili wówczas zamek, którego nieodbudowane mury runęły do Wisły w 1813 roku, podczas wielkiej powodzi. W 1666 roku miasto nawiedził ogromny pożar i zaraza  nieszczęścia, które uśmierciły większość mieszkańców. Ich ciała pochowano prawdopodobnie na niewielkim wzgórzu w południowej części miasta, na którym stoi dziś żelazny krzyż, a obok betonowy austriacki bunkier z I wojny światowej2. Po tych wydarzeniach miasto podupadło. Jego problemy pogłębiły się po rozbiorach Polski, po których Zawichost stał się miastem pogranicznym.

Na początku XVIII w. w pobliżu Zawichostu powstało miasto Starostów (przemianowane później na Prosperów), zamieszkane głównie przez Żydów. W 1820 zostało przyłączone do Zawichostu. Ustalił się wówczas podział na położone przy Wiśle "polskie miasto" i oddalone nieco od rzeki "żydowskie miasto". Granicę wyznaczał murowany krzyż stojący przy dzisiejszej ul. Żeromskiego3.

W 1827 połączone miasto miało 281 domów (jednak tylko 5 murowanych) i 2 320 mieszkańców.W Zawichoście każdego tygodnia odbywały się dwa targi. W ciągu roku w mieście było 12 jarmarków. W 1888 Zawichost utracił prawa miejskie. W XIX w. w mieście funkcjonowały: cegielnia, garncarnia, 2 wapienniki oraz zakłady rzemieślnicze. W 1926 Zawichost odzyskał prawa miejskie.

W czasie okupacji niemieckiej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było

ok. 5 tysięcy Żydów. Funkcjonowało ono do 22 października 1942, dnia, w którym Niemcy wywieźli jego mieszkańców do obozu zagłady w Bełżcu

W 1944 w Zawichoście toczyły się zacięte walki o przyczółek na Wiśle. Podczas walk miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone. W latach powojennych Zawichost odbudowano.

W latach 1975-1998 Zawichost administracyjnie należał do woj. tarnobrzeskiego.

Hipotetyczny wygląd zamku drewnianego w Zawichoście

Źródło: Moje spojrzenie na dzieje Zawichostu, Michał Starzyk, Fundacja Antiquitas 1994

* 1241 r. - Tatarzy najechali miasto i spalili drewniany zamek. Następnie Bolesław Wstydliwy odbudował go i wykorzystywał jako swoją rezydencję. Prawdopodobnie już wtedy był to zamek częściowo murowany

* ok. poł. XIV w. - jak podaje Długosz i Janko z Czarnkowa Kazimierz Wielki wzniósł w Zawichoście zamek z cegły. Z pewnością chodziło jednak o przebudowę istniejącego zamku książęcego. Odgrywał on bardzo dużą rolę w systemie obronnym wschodnich kresów. Zajmował 9 miejsce wśród najbardziej liczących się ówczesnych zamków

* 1384 r. - miasto zostało splądrowane a zamek ogołocony przez Litwinów pod dowództwem przyszłego króla Polski Jagiełły. Zamku z niewielką załogą bronił kasztelan Spytek z Melsztyna

* 1386 r. - w drodze do Krakowa w zamku ponownie przebywał Jagiełło ale już jako kandydat do polskiej korony. Gościł go kasztelan Mikołaj Bogoria

* II poł. XV w. - w zamku często przebywał król Kazimierz Jagiellończyk

* 1502 r. - miasto zostało zniszczone przez Tatarów. Zamek prawdopodobnie oparł im się, ponieważ wiadomo że kilka lat później był zamieszkany i uzbrojony w 30 hakownic

* koniec XVI w. - rozpoczęto przebudowę zamku pod nadzorem architekta Marcina Rudolfisa a następnie Rudolfa Negroni

* 1655 r. - podczas "potopu" Szwedzi zajęli Zawichost i zamek. Rok później odbił go Stefan Czarniecki

* 1657 r. - Szwedzi a później uciekające wojska ich sprzymierzeńca Rakoczego w tym roku jeszcze kilkakrotnie nawiedzili Zawichost. Szwedzi tym razem przybyli w ogromnej sile ok. 70 tys. ludzi. W ich oddziałach walczyli też Węgrzy, Rumuni, Kozacy, Wołosi i Brandenburczycy. Miasto zostało doszczętnie splądrowane a zamek spalony

Zamek w Zawichoście stał na wyspie wiślanej, po której nie ma dziś śladu. Wiadomo jednak dokładnie w którym miejscu się znajdował i jeśli ktoś dysponuje sprzętem do nurkowania, z pewnością natrafiłby na jego szczątki na dnie Wisły. Obecni mieszkańcy miasta wspominają, że przy bardzo niskim stanie wód można było do niedawna jeszcze ujrzeć cegły. W XVII w. zamek miał kształt czworoboku z 4 wieżami alkierzowymi w narożach. Do dwóch boków przylegały budynki mieszkalne, pozostałe dwa były murami zwieńczonymi blankami. Dookoła zamku umieszczono drewniane izbice czyli pale chroniące przed wodą i lodem, ale także i wrogiem.

Historia

Drewniany zamek w Zawichoście istniał już na początku XIII w. Bronił przeprawy przez Wisłę oraz był siedzibą kasztelańską. W pełni murowany zamek wzniósł ok. poł. XIV w. Kazimierz Wielki. Nie zachował się żaden jego opis ani ilustracja z tamtego okresu.

Prawdopodobny wygląd Zawichostu widzianego z prawego brzegu Wisły w XIV/XV w.

Źródło: Moje spojrzenie na dzieje Zawichostu, Michał Starzyk, Fundacja Antiquitas 1994