1749 Stuhm - Sztum

1749 Stuhm - Alt Zeichnung - Sztum - Stary rysunek

Sztum - niem. Stuhm - miasto położone nad jeziorami: Zajezierskim i Barlewickim - dawniej tworzyły jedno jezioro Białe. Stumo circa Postelin - Sztum w okolicy Postolina - tak brzmi najstarsza wzmianka o Sztumie, w dokumentach z 1234 r. Sztum w czasach przedkrzyżackich był grodem i należał do pruskich włości Alyem

We wczesnym średniowieczu gród pruski, zdobyty w 1236 r. przez Krzyżaków. Zamek zbudowany został w latach 1326-1335. Od 1330 r. siedziba krzyżackiego wójta.

1377 - miasto odwiedził arcyksiążę austriacki Albrecht III Habsburg, wspierający zakon podczas zbrojnej wyprawy na Litwę, otrzymał rycerski pas. W darze wdzięczności  pozostawił Sztumowi swoje barwy herbowe, które do dziś zdobią chorągiew miasta: biały pas na czerwonym polu  oraz fundusze na budowę wieży.

1409-1411 - podczas wielkiej wojny polsko krzyżackiej, Sztum został zajęty przez wojska polskie, dowodzone przez Jędrzeja z Brochocic, maszerujące spod Grunwaldu na Malbork. Po nieudanym oblężeniu zakonnej stolicy, w zamku sztumskim, jeszcze przez 3 tygodnie załoga polska odpierała krzyżackie szturmy, oddając warownię na rozkaz Władysława Jagiełły.

1416 23 wrzesień - nadanie chełmińskich praw miejskich przez Wielkiego Mistrza Michaela Kuechmeistera von Sternberg, a potwierdzone przez polskiego króla Zygmunta II Augusta w 1553 r. Miasto otoczono murami z dwoma Bramami - Malborska i Kwidzyńska - oraz 11 basztami na osi północ-południe, na szlaku Malbork-Kwidzyń. Wytyczono 50 działek osadniczych.Władza spoczywała w rękach Rady, na czele której stał wójt. Dwa razy w roku - 22 czerwca i 11 listopada - odbywał się w Sztumie jarmark, a w każdy piątek - targi.

Podczas wojny 13-letniej, miasto i zamek na krótko trafiły w ręce Polaków - od 8 sierpnia do 21 września 1454 r.

1466 - na podstawie pokoju toruńskiego, Sztum został włączony do Korony Polskiej.

Pod koniec XVI w. w czasie reformacji, w Sztumie została utworzona parafia ewangelicka, a jej pierwszym pastorem został Georg Fabricius. Do 1599 r. za miejsce modlitw służył ewangelikom kościół parafialny pw. Św. Anny, który odebrany im został z polecenia króla Zygmunta III.

W latach 1468-1772 - miasto powiatowe w województwie malborskim oraz miejsce sejmików tegoż województwa. Polska nazwa Sztum występuje po raz pierwszy w źródłach w 1565 r.

Od XVI w. w sztumskim kościele (wybudowanym po wojnie 13-letniej) odbywały się często sejmiki ziemskie, a w ratuszu - szlacheckie sądy ziemskie dla województwa malborskiego. Mieszczanie zajmowali się przewaznie uprawą roli i warzeniem piwa.

Podczas V-tej wojny polsko-szwedzkiej, tzw. o "Ujście Wisły", miasto było okupowane przez wojska szwedzkie. Po przegranej bitwie pod Trzcianą, król Gustaw II Adolf, schronił się na sztumskim zamku. Na mocy rozejmu w Starym Targu, miasto wraz z zamkiem znalazło się w rękach elektora brandenburskiego - od 6 wrzesnia 1629, aż do rozejmu w Sztumskiej Wsi 12 września 1635. Ponownie pod okupacją szwedzką miasto było w czasie "Potopu Szwedzkiego" 1655-1660.

1683 - wielki pożar, podczas którego spłonął Ratusz. Burmistrz Piotr Mogge ofiarował miastu jedną z ocalałych kamienic, do której przeniosły się władze oraz ewangelicy (wcześniej odbywali swoje nabożeństa w Ratuszu).

1709-1710 - przez miasto przeszła epidemia dżumy, która pochłonęła wiele ofiar.

1772 - po 1szym rozbiorze Polski, Sztum znalazł się na terytorium Królestwa Prus, a od 1870 r. Cesarstwa Niemieckiego.

1818 - 21 luty - utworzono powiat sztumski. W mieście zaczęli się osiedlać urzędnicy niemieccy i przedsiębiorcy

1883 - dzięki uruchomieniu linii kolejowej z Malborka do Torunia, nastąpił rozwój miasta. Zbudowano zakłady przemysłowe: mleczarnia, rzeźnia, tartak.

1905 - wg danych pochodzących ze spisu, ponad 60 % ludności stanowili Niemcy, jednak na 125 wsi w powiecie, w 47 Polacy stanowili większość.

Pod koniec XIX w. rozebrano zamek, stawiając na jego terenie budynki sądowe. Kolejne inwestycje: 1884 - szpital, 1900-1901 - rozbudowa kościoła parafialnego, 1910 - założenie Banku Ludowego i rozpoczęcie budowy więzienia, 1912 - doprowadzenie do mieszkań światła elektrycznego i budowa wodociągów.

1920 - w plebiscycie ludność opowiedziała się za pozostaniem w państwie niemieckim, jednak Sztum stanowił główny ośrodek mniejszości polskiej na ówczesnym niemieckim Powiślu, dzięki ziemiańskim rodzinom Sierakowskich i Donimirskich. Za Niemcami głosowało 2097 osób, za Polską 751.

1920-1939 - powstały polskie organizacje: Związek Polaków w Niemczech, Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne, Towarzystwo Młodzieży.

1939 - 7.385 mieszkańców.

1945 21-22 styczeń - ewakuacja mieszkańców, a 24 styczen - miasto opuściły władze. Po wkroczeniu Armii Czerwonej, budynki otaczające Rynek zostały spalone.

Miasto długo dochodziło do "normalności": 1946 - otwarcie Zakładu Energetycznego, 1949 - Bank Rolny, 1950 - filia NBP, 1956 - inauguracja roku szkolnego w Liceum Ogólnokształcącym, 1959 - Szpital Powiatowy, 1960 - pierwsze Dni Sztumu.

1975 - likwidacja powiatu i długa, długa walka o powiat,m.in. blokada drogi krajowej, a w 2000 r. ze Sztumu do Urzędu Rady Ministrów w Warszawie, wyruszyła sztafeta sportowców z petycją i udało się... Sztuma powiatem.