***

"- Proszę państwa. Każdy człowiek, w tym państwo, ma prawo do następujących rzeczy:

do godności i szacunku,

do wyrażania własnej opinii,

do błędów,

do uczuć,

do wolności i odmienności (to dotyczy religii, seksu, ubrania, gustów, zwyczajów i stylu życia),

do decydowania o sobie,

do odmowy i stawiania granic,

do zadbania o siebie

i do wypoczynku.

Płakać mi się chciało.

- Proszę państwa, jest jeszcze tak, że mamy prawo do zaspokajania swoich potrzeb. Te potrzeby są zazwyczaj takie same dla każdego:

potrzeba wyrażania siebie (swoich opinii i uczuć),

potrzeba odpoczynku,

potrzeba miłości, bliskości i ciepła,

potrzeba bycia z ludźmi,

potrzeba intymności, samotności i własnej przestrzeni,

potrzeba rozrywki,

potrzeba samorealizacji,

potrzeba sprawiedliwego traktowania,

potrzeba wolności,

no i oczywiście potrzeby fizjologiczne.

- Każdy z nas - mówiła dalej - ma swoje terytorium. Terytorium fizyczne, które oznacza nietykalność; potrzebujemy własnej przestrzeni w domu, pokoju, na biurku, w biurze; fizyczne granice naszego terytorium wyznaczają naszą własność. I terytorium psychiczne: to nasze potrzeby, cele, wartości, myśli, uczucia, opinie, zainteresowania, ideały i tajemnice. W ramach granic psychicznych jest nasza intymność. Mamy prawo do zaspokajania własnych potrzeb w obrębie naszego terytorium.

Jeśli nie mamy granic - ciągnęło Krzeczółko, a ja każde słowo spijałam z jej ust z otwartymi oczami - nie mamy terytorium. Nasze sądy, opinie i wartości zlewają się z cudzymi. Większość ludzi ma granice półotwarte. Jednych rzeczy potrafimy bronić lepiej, na przykład wartości, ale słabo wychodzi nam egzekwowanie prawa do wypoczynku. Jeśli nie dajemy sobie prawa do odmowy, to żądania innych potwornie nas wkurzają. Czujemy bowiem, że jesteśmy zobowiązani zrobić to, o co nas poproszono. Nie wiemy, że możemy po prostu powiedzieć "nie" i się nie tłumaczyć."

M. H.